Wonen in eigen streek: Grondwettelijk Hof vernietigt deel van WIES-decreet

Een betaalbare woning vinden in de streek waar u bent opgegroeid, wordt steeds moeilijker. Om inwoners met een lokale binding meer kansen te geven, voerde de Vlaamse overheid in 2023 het WIES-decreet (Wonen In Eigen Streek) in. Dit laat gemeenten met hoge vastgoedprijzen toe om een deel van de woningen en gronden voor te behouden aan minder kapitaalkrachtige inwoners. Op 16 januari 2025 vernietigde het Grondwettelijk Hof echter een deel van deze regeling wegens een schending van het gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel en een mogelijke inbreuk op het Europese recht. NOMA zoomt in op de concrete grieven en legt uit wat dit betekent voor de toekomst van het WIES-decreet.

• De koper moet in de voorbije tien jaar minstens vijf jaar onafgebroken ingeschreven zijn in de bevolkingsregisters van de WIES-gemeente of een aangrenzende Vlaamse gemeente.
• De koper moet voldoen aan inkomens- en eigendomsvoorwaarden, die aantonen dat hij of zij financieel minder draagkrachtig is.
• De koper moet op het moment van de aankoop ingeschreven zijn in de gemeentelijke bevolkingsregisters.

Het idee achter deze regeling was om betaalbaar wonen toegankelijker te maken voor mensen met een sterke lokale binding. Maar deze laatste voorwaarde werd recent door het Grondwettelijk Hof als problematisch beschouwd.

1. Schending van het gelijkheidsbeginsel

Volgens het decreet konden enkel inwoners van een WIES-gemeente of een aangrenzende Vlaamse gemeente aanspraak maken op een WIES-woning. Inwoners uit een aangrenzende Brusselse of Waalse gemeente vielen uit de boot, zelfs als ze jarenlang een sterke band met de gemeente hadden.

Het Hof oordeelt dat dit in strijd is met het gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel en vernietigt de bepaling in zoverre dat geen rekening wordt gehouden met de periode waarin een kandidaat-WIES-koper was ingeschreven in een aangrenzende gemeente in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest of het Waalse Gewest. 

Volgens het Hof vormt de loutere vestiging in een Brusselse of Waalse buurgemeente geen geldige reden om iemand uit te sluiten van de regeling. Een persoon die daar woont, kan immers een even sterke lokale binding met de WIES-gemeente hebben als iemand uit een Vlaamse buurgemeente.

2. Beperking van Europese vrijheden

De verzoekers stellen dat de WIES-regeling een onevenredige beperking oplegt aan fundamentele vrijheden zoals vastgelegd in het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU). Concreet zou de regeling indruisen tegen het recht om vrij te reizen en te verblijven binnen de lidstaten, het vrij verkeer van werknemers, de vrijheid van vestiging, het vrij verkeer van diensten en het vrij verkeer van kapitaal. Kandidaat-kopers uit andere EU-lidstaten zouden hierdoor benadeeld kunnen worden bij de aankoop van onroerend goed in WIES-gemeenten.

Het Grondwettelijk Hof verwijst naar de rechtspraak van het Hof van Justitie, waarin wordt erkend dat nationale regels inzake sociale huisvesting een dwingende reden van algemeen belang kunnen vormen die een beperking van deze vrijheid kunnen verantwoorden. Volgens het Hof van Justitie is dat het geval voor de doelstelling “te verzekeren dat personen met een laag inkomen of andere sociaal zwakkere groepen van de plaatselijke bevolking voldoende woningaanbod hebben”. 

Prejudiciële vraag over mogelijke staatssteun

Tot slot stelt het Grondwettelijk Hof een prejudiciële vraag aan het Europees Hof van Justitie over de verenigbaarheid van de financiële tussenkomst door de WIES-gemeente met het verbod op staatssteun. De vraag of deze steunmaatregel het eigendomsrecht schendt en welke gevolgen dit heeft voor reeds afgesloten verkoopovereenkomsten – en de rechtszekerheid daarvan – zal afhangen van de uiteindelijke uitspraak van het Hof van Justitie.