Connecting the dots in het nieuwe verbintenissenrecht: nieuwe regels, risico's én kansen voor ondernemers
Goede afspraken creëren heldere verwachtingen, zeker in het ondernemingslandschap. De recente hervormingen in het Belgische verbintenissenrecht, met Boek 5 'Verbintenissen' dat vorig jaar werd ingevoerd en Boek 6 'Buitencontractuele aansprakelijkheid' op komst in 2025, roepen nieuwe principes in het leven, mét instant impact op uw handelsrelaties en -contracten. Stefanie Claeys, advocaat bij NOMA gespecialiseerd in contracten, zet de essentie en aandachtspunten van deze veranderingen op een rij. Van de imprevisieleer en de anticipatory breach, tot de knock-outregel en het belang van gepersonaliseerde algemene voorwaarden.
Nieuw contractenrecht en de nood aan zekerheid in zakelijke relaties
Het verbintenissenrecht is de hoeksteen van zakelijke relaties. Een rechtsgebied dat enerzijds diepgeworteld is, maar anderzijds ook springlevend, benadrukt Stefanie. "De hervormingen in het Belgische verbintenissenrecht hebben het juridisch speelveld voor ondernemers ingrijpend veranderd. Dat merken we ook bij onze cliënten: bedrijven hebben steeds meer behoefte aan helderheid over de gevolgen van deze veranderingen voor hun contracten en zakelijke relaties."
In antwoord op die vraag ontwikkelde NOMA een praktische handleiding over algemene voorwaarden en (on)rechtmatige bedingen. “Zo bieden we een duidelijke leidraad waarmee ondernemers meteen zelf aan de slag kunnen", vertelt Stefanie. "Daarnaast staan we als advocatenkantoor uiteraard klaar voor meer uitgediepte begeleiding en op maat gemaakt advies."
Aansprakelijkheid beperken als eerste contractuele reflex
Als het gaat over het aanscherpen en personaliseren van zowel B2B- als B2C-contracten, is de beperking van aansprakelijkheid een van de kernclausules. “Ondernemers stellen zich in het handelsverkeer bloot aan talrijke risico's en willen uiteraard hun aansprakelijkheid zoveel mogelijk beperken. Tegelijk stelt de wet ook grenzen: zo mogen ernstige fouten niet worden uitgesloten, en moeten clausules steeds evenwichtig en rechtmatig blijven. De bescherming voor consumenten gaat daarbij nog verder: er valt te denken aan de wettelijke garantietermijn, het herroepingsrecht, de lijst van zwarte bedingen edm.
Een standaarddocument schiet hierin vaak tekort, vervolgt Stefanie. “Hoewel ondernemers nog vaak denken dat een algemene clausule volstaat, houden standaardformuleringen in de rechtbank meestal geen stand. Rechters herkennen een modelclausule snel. Een op maat uitgewerkt beding daarentegen, dat is afgestemd op de aard van de onderneming en de omvang van de transacties, toont aan dat er goed is nagedacht en biedt veel meer juridische zekerheid.”
Verbintenissenrecht, conformiteit en verborgen verbreken
Een ander terugkerend thema is de regelgeving rond conformiteit en gebreken. Stefanie legt uit: “De wetgeving biedt een algemeen kader, maar als advocatenkantoor stemmen we ons advies graag af op de specifieke producten en diensten van elke cliënt. Conformiteit gaat erover dat je precies levert wat afgesproken is, terwijl zichtbare en verborgen gebreken een andere kant van het verhaal belichten.”
Ze geeft een voorbeeld: “Stel, iemand bestelt een blauwe auto en de leverancier levert een rode. Dan gaat het om een duidelijk conformiteitsprobleem. Is de auto wel blauw, maar zit er een deuk in, dan spreken we van een zichtbaar gebrek. Bij verborgen gebreken denken we aan iets dat pas later zichtbaar wordt, zoals een defect aan de motor.” Om te voorkomen dat onduidelijkheden tot conflicten leiden, raadt Stefanie ondernemers aan om met vaste termijnen te werken voor het melden van gebreken. “Zo weet de klant precies wat er van hem verwacht wordt, en worden latere misverstanden vermeden.”
Imprevisie en overmacht in contracten: zo bereidt uw bedrijf zich voor
Naast overmacht, een concept dat al langer in ons rechtssysteem bestaat, hebben de recente hervormingen van het Burgerlijk Wetboek ook het principe van imprevisie geïntroduceerd. “Overmacht gaat over situaties waarin het volstrekt onmogelijk is om je verplichtingen na te komen, zoals bij natuurrampen. Imprevisie daarentegen gaat over omstandigheden die de uitvoering van een contract zwaar bemoeilijken, maar niet onmogelijk maken.”
Een voorbeeld uit de bouwsector: “Tijdens de recente crisissen stegen de prijzen voor bouwmaterialen enorm. Als een aannemer zijn materialen aan dubbele kosten moet inkopen, komt zijn bedrijf financieel zwaar onder druk te staan. In zo'n geval kan hij zich beroepen op imprevisie en vragen om de voorwaarden te herzien.” Stefanie merkt op dat veel cliënten ervoor kiezen om imprevisie in hun contracten op te nemen, al sluiten anderen dit juist expliciet uit. Hetzelfde geldt voor de rechterlijke tussenkomst bij onenigheid. “Het is belangrijk om vooraf te bepalen of je imprevisie wilt voorzien, en of je het recht wilt behouden om bij onvoorziene omstandigheden te heronderhandelen. Door dit goed op voorhand af te stemmen, kunnen ondernemers met vertrouwen vooruit.”
Navigeren tussen ENAC, anticipatory breach en exceptio timoris
Het nieuwe verbintenissenrecht biedt ondernemers ook meer bescherming wanneer ze vermoeden dat de tegenpartij zijn verplichtingen niet zal nakomen. “Exceptio timoris en anticipatory breach zijn eigenlijk een uitbreiding op het bestaande ENAC-principe,” vertelt Stefanie. “De ENAC (exceptio non adimpleti contractus) stelt dat een partij haar verplichtingen kan opschorten wanneer de andere partij haar eigen verbintenissen niet nagekomen heeft. Exceptio timoris gaat een stap verder: als er gegronde vrees bestaat dat de andere partij haar eigen verbintenissen niet zal nakomen, kan u zelf al uw verplichtingen opschorten.”
De anticipatory breach breidt dit principe verder uit. “Hierbij kan u het contract zelfs vroegtijdig ontbinden wanneer het duidelijk is dat de andere partij haar verplichtingen niet meer zal kunnen nakomen. Stel dat uw contractpartner faillissement aanvraagt: dan is het al vrij zeker dat die partij niet meer zal kunnen leveren. Met anticipatory breach kunnen we het contract dan meteen beëindigen.”
Wie heeft het laatste woord? De knock-outregel toegelicht
Sinds januari 2023 biedt de zogenaamde knock-outregel duidelijkheid over een veelvoorkomende vraag: wiens algemene voorwaarden gelden er wanneer beide partijen hun eigen voorwaarden naar voren schuiven? “Vroeger waren er verschillende theorieën, zoals de first shot- of last shot-regel, afhankelijk wie als eerste of laatste zijn algemene voorwaarden overmaakte", vertelt Stefanie. "Nu bepaalt de knock-outregel dat beide sets algemene voorwaarden gelden, zolang ze vooraf ter kennis zijn gebracht en stilzwijgend zijn aanvaard.”
Wanneer er conflicterende voorwaarden zijn, vervallen alleen de tegenstrijdige clausules. “Dit zorgt ervoor dat beide partijen hun voorwaarden kunnen behouden zonder het hele contract in twijfel te trekken. Voor bedrijven is het belangrijk om te weten hoe hun voorwaarden zich verhouden tot die van de andere partij, zodat ze niet voor verrassingen komen te staan.”
Vooruitblikken in het verbintenissenrecht: NOMA houdt u up-to-date
Met de wijzigingen aan boek 5 en binnenkort boek 6 BW introduceert de Belgische wetgever een rits aan nieuwe bepalingen die het juridische speelveld voor ondernemingen grondig hertekenen. Bovendien staat, zoals recent besproken, ook de afschaffing van het samenloopverbod en de quasi-immuniteit vanaf 2025 op de agenda. Tal van veranderingen om bij te houden dus, en NOMA ondersteunt u graag bij het toepassen van deze regels in uw praktijk.
Op zoek naar een toegewijde advocaat?
Het team van NOMA staat voor u klaar met gespecialiseerd advies en begeleiding op maat in een vertrouwelijk kader!
Neem gerust contact op voor een persoonlijk gesprek op onze kantoren in Brussel, Brugge of Kortrijk.
Ook interessant
Alle artikelen
Juridische tips onderweg?
Welkom bij Law by NOMA, een glasheldere blik op de juridische actualiteit. In deze podcast delen de advocaten van NOMA hun expertise. Praktisch, toegankelijk en to the point, op maat van ambitieuze ondernemers en bedrijven.